Akarsu Aşındırma Şekilleri ve Akarsu Biriktirme Şekilleri

Akarsu aşındırma şekilleri ve akarsu biriktirme şekilleri kpss coğrafya dersinde Türkiye’de Akarsular konusunun son bölümünü oluşturmaktadır. Önceki konularda coğrafya dersine Türkiye’deki akarsular ve özelliklerini, havza, debi ve akarsu rejimlerini işlemiştik. Akarsulara ait bu son bölümde de sırası ile akarsu aşındırma şekilleri ve akarsu biriktirme şekillerini işleyeceğiz.

Akarsu Aşındırma Şekilleri

Kpss coğrafya dersinde yer alan akarsu aşındırma şekilleri 7 tanedir.

1) Vadi: Akarsuyun aktığı yatağa vadi denilir. Oluşumlarına göre vadiler 4’e ayrılır:

• Çentik Vadi: V şeklinde oluşan dar ve derin akarsu yataklarıdır.Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yaygındır. Ülkemiz genç oluşumludur ve bu yüzden bu tür vadiler çok vardır.
• Boğaz Vadi (Yarma): Deniz ve kara seviyesindeki değişimlere bağlı oalrak akarsuların açtığı derin boğaz görünümlü vadilerdir.

• Kanyon Vadi: Boğaz vadiyle aynı özellikleri taşısa da, yamaçlarının basamak şeklinde olması ve genelde karstik araziler üzerinde olması yönüyle boğaz vadiden ayrılır. En çok Akdeniz Bölgesi’nde yer alır.
• Alüvyal Tabanlı Vadi: Eğimin azaldığı yerlerde yanal aşındırmayla oluşan vadilerdir.

2) Peribacaları: Volkanik yani tüflü arazilerde cılız bitki örtüsüyle beraber, rüzgarın da dolaylı etkisiyle akarsu ve sel sularının oluşturduğu şekillerdir. İç Anadolu Bölgesi’nde Orta Kızılırmak Bölümü’nde yer alır.

3) Dev Kazanı: Akarsuların şelaleler oluşturduğu yerlerde görülür.

4) Menderes: Akarsuların eğimin azaldığı yerlerde büklümler yapması ile oluşan şekillerdir. Ege Bölgesi’nde yaygındır.

5) Kırgıbayır (Badlans): Bitki örtüsünün cılız ve genelde kurak arazilerde sel sularının etkisiyle oluşan bozuk arazi yapısıdır.

6) Plato: Akarsuların derin vadilerle yardığı düzlüklerdir. Türkiye’de Platolar konusunda detaylı anlatılmıştır.

7) Peneplen (Yontukdüz): Kpss coğrafya dersinde akarsu aşındırma şekilleri içindeki en son şekil olan peneplen, deniz seviyesine yakın aşındırılmış hafif dalgalı düzlüklerdir.

Akarsu aşındırma şekilleri tamamlanmıştır. Şimdi de akarsu biriktirme şekilleri konusuna göz atalım.

Akarsu Biriktirme Şekilleri

1) Delta: Akarsuların deniz kıyısında topladıklarını biriktirmesi sonucu oluşan şekillerdir.

2) Birikinti Yelpazesi: Eğimin azaldığı yerlerde yelpaze şeklinde oluşan akarsu biriktirme şeklidir.

3) Seki (Taraça): Deniz ve karadaki yükselmelere bağlı olarak, akarsuyun yatağını derine aşındırması sonucu eski yatağın basamak şeklinde ortaya çıkmasıyla oluşan akarsu biriktirme şeklidir.

4) Birikinti Konisi: Birikinti yelpazelerinin birleşmesiyle oluşan akarsu biriktirme şeklidir.

5) Dağ Eteği Ovası: Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu meydana gelen şekillerdir.

6) Irmak Adası (Kum Adası): Akarsuların taşıdığı malzemelerin eğimin azaldığı yerlerde bırakması sonucu, adalar şeklinde oluşan biriktirme şeklidir.

Kpss genel kültür coğrafya dersine ait Akarsu Aşındırma Şekilleri ve Akarsu Biriktirme Şekilleri konuları tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss coğrafya konusu Türkiye’de Göller olacaktır.