İşlem Öncesi Dönem

İşlem öncesi dönem Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Bir önce bölümde Piaget’in bilişsel gelişim dönemlerinden ilki olan duyusal motor dönemini irdelemiştik. Bu bölümde de işlem öncesi dönem içinde yer alan kavramları ve özellikleri ele alacağız.

İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş)

Kpss eğitim bilimleri işlem öncesi dönem ve bu döneme ait özellikleri sıralayalım.

• Bellek kullanımı başlar.
• Nesnelerin sürekliliği ve nesne kimliği kazanılır.
• Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçilir.
• İçe dönük tepkilerden dışa dönük tepkilere geçilir.
• Taklit ve ertelenmiş taklit gerçekleştirilir.
• Kendi bedenini dış dünyadan ayırabilir.
• Döngüsel tepkiler ortaya konur.
• İşlem öncesi dönem aynı zamanda düşünmenin başlangıcı olarak kabul edilir.
• Ses bulaşması görülür.
• İlk deneme yanılmalar ortaya çıkar.

Bu dönemle birlikte çocuklarda basit düzeyde simge ya da sembol kullanımı başlamaktadır. İşlem öncesi dönem sembolik işlemler dönemi ve sezgisel işlemler dönemi olarak ikiye ayrılmaktadır.

1) Sembolik İşlemler Dönemi (3-4 Yaş)

Sembollerin en basitten en karmaşığa doğru kullanımının ilk aşamasıdır. Dil gelişimi çok hızlı bir şekilde gözlemlenir. Bu dönemde çocuğun hayal gücü dil gelişimine bağlı olarak oldukça gelişmiştir.

Bu dönemdeki çocuklar karmaşık kavramları anlayamadıkları için duydukları kavramları kendilerine göre yorumlarlar. Şimdi bu dönemle ilgili kavramları inceleyelim.

Sihirli Düşünce

Az gelişmiş bilince karşın çok fazla gelişmiş hayal gücünün sonucunda ortaya çıkan düşünce şeklidir. Çocuklar kavramları ve çevrelerinde gelişen olayları bu düşünce biçimine bağlı olarak gerçek ötesi olarak düşünürler.

Sembolik Oyun

Çocuğun gerçek bir nesne ya da kişi yerine başka bir şeyi bunların yerine kullanması yoluyla gerçekleştirdiği oyunlardır.

Animizm (Canlandırmacılık)

Kısaca çocukların canlı ve cansı ayırımı yapamamasıdır. Buna bağlı olarak çocuklar cansız bir nesneyi canlıymış gibi, bazen de canlı bir varlığı cansızmış gibi değerlendirip buna göre davranabilirler.

Benmerkezcilik (Benmerkezci Düşünme)

İşlem öncesi dönem ve soyut işlem döneminde görülür. Benmerkezci bir çocukta düşünme katıdır ve dış görünüşe göre karar verir.  Olayları hiçbir zaman başkalarının bakış açısında ele almazlar. Yani perspektif alamazlar.

Benmerkezcilik, çocuğun sadece kendisinin gördüğü, duyduğu, bildiği şeyleri herkesin duyup bildiğini zannetmesidir. Çocuk bir şeyden hoşlanıyorsa herkesin bundan hoşlandığını, bir şeyden hoşlanmıyorsa kimsenin bundan hoşlanmadığını zanneder.

Benmerkezcilik etkisinde olan bir çocuk, çevresindeki herkesin ve her şeyin sadece kendisi için var olduğunu zanneder. Ayrıca işlem öncesi dönem içinde yer alan bu çocuklar, her durumu sadece kendi bakış açılarından ele alır.

Monolog

Özellikle çocuğun tek başına oynarken, yapacaklarını kendi kendine mırıldanması şeklinde tanımlanabilir. Çocuklar tek başlarına kaldıklarında kendi kendilerine monolog tarzı konuşmalar görülür.

Kişilerin Sürekliliği

Çocuğun, dış görünümündeki değişiklik ya da benzerlik ne olursa olsun, kişiyi diğerlerinden ayırt edebilmesidir.

Paralel Oyun

Çocuklar bir arada oynuyormuş gibi gözükseler de aslında hepsi kendi bireysel oyunlarını oynarlar. Herkes kendini takımın kaptanı ya da başkan kabul eder.

İşaretsel İşlev

Çocuğun şu anda var olmayan nesneleri ya da görmediği nesneleri kavramları kullanabilmesidir.

2) Sezgisel İşlemler Dönemi (5-6 Yaş)

Bu dönemle birlikte sezgiler ön plandadır. Çocuklar bazı basit problemleri çözerler ancak nasıl çözdün sorusuna açıklama yapamazlar. ”Oldu işte…” , ”Yaptım işte…” gibi ifadeleri mevcuttur.

İşlem öncesi dönem 2. kısmını oluşturan sezgisel işlemler döneminde ortaya çıkan kavramları inceleyelim.

Odaktan Uzaklaşamama (Odaklaşma – Merkeziyetçilik)

Nesnelerin ve olayların görünüşlerine odaklanan çocukları ifade etmektedir. Odaklaşma birden fazla özelliğe sahip bir şeyin tek bir özelliğinin gözetilebilmesidir. Bir etkinlik içinde sadece tek bir ana (genelde etkinliğin sonuna) odaklanırlar.

Odaktan uzaklaşamama sorunu yaşayan çocuklarda aşağıdaki etikler de gözükür:

• Tersine Çevirme: Fatma, Ayşe’nin kardeşi kim? diye sorulduğunda Ahmet diye cevap verir. Ahmet’in kardeşi var mı diye sorulduğunda ise ”Hayır, yok.” Diye cevap verir. Dolayısıyla tersine çevirememe sorunu vardır.
• Korunumu Kazanma: 5 dilime ayrılan karpuzu 3 dilime ayrılan karpuzdan daha fazla gören bir çocuk korunumu kazanamamış demektir.

• Sınıf Kapsama Özelliği: Alt sınıflardaki nesnelerin üst sınıflara dahil olmasının anlaşılabilmesidir. Bir bakıma parça – bütün ilişkisini kavrayabilmedir. İşlem öncesi dönem içinde yer alan çocuklar bu özelliği kazanamazlar. Yediği muzun bir meyve olduğunu kabul eden bir çocuğun şeftali, kiraz gibi yiyecekleri meyve olarak kabul edememesi sınıf kapsama özelliğinin kazanılmamasına işarettir.

Özelden Özele Akıl Yürütme

Özel bir durumdan başka bir özel duruma genelleme yapmadan akıl yürütmeye özelden özele akıl yürütme denir.

Tek Yönlü Sınıflama

Tek bir özelliğe dayanarak ayırmak, gruplamaktır.

Özdeşlik

Çocuk bir nesnenin doğası değişmeden görüntüsünün değişebileceğini anlıyorsa özdeşlik becerisi kazanmış demektir. İşlem öncesi dönem içinde gözlenmektedir.

Yapaycılık (Artifikalizm)

Çocuk doğa olaylarının başka bir güç tarafından yapıldığını düşünür.

Kpss eğitim bilimleri gelişim psikoloji Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri içinde yer alan işlem öncesi dönem konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki gelişim psikolojisi konusu yine Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri içinde 3. sırada yer alan Somut İşlemler Dönemi olacaktır.