İşlem Öncesi Dönem

Sun, 16 Jun 2013 21:00:30 +0000

İşlem öncesi dönem Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Bir önce bölümde Piaget’in bilişsel gelişim dönemlerinden ilki olan duyusal motor dönemini irdelemiştik. Bu bölümde de işlem öncesi dönem içinde yer alan kavramları ve özellikleri ele alacağız.

İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş)

Kpss eğitim bilimleri işlem öncesi dönem ve bu döneme ait özellikleri sıralayalım.

Bellek kullanımı başlar.
Nesnelerin sürekliliği ve nesne kimliği kazanılır.
Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçilir.
İçe dönük tepkilerden dışa dönük tepkilere geçilir.
Taklit ve ertelenmiş taklit gerçekleştirilir.
Kendi bedenini dış dünyadan ayırabilir.
Döngüsel tepkiler ortaya konur.
İşlem öncesi dönem aynı zamanda düşünmenin başlangıcı olarak kabul edilir.
Ses bulaşması görülür.
İlk deneme yanılmalar ortaya çıkar.

Bu dönemle birlikte çocuklarda basit düzeyde simge ya da sembol kullanımı başlamaktadır. İşlem öncesi dönem sembolik işlemler dönemi ve sezgisel işlemler dönemi olarak ikiye ayrılmaktadır.

1) Sembolik İşlemler Dönemi (3-4 Yaş)

Sembollerin en basitten en karmaşığa doğru kullanımının ilk aşamasıdır. Dil gelişimi çok hızlı bir şekilde gözlemlenir. Bu dönemde çocuğun hayal gücü dil gelişimine bağlı olarak oldukça gelişmiştir.

Bu dönemdeki çocuklar karmaşık kavramları anlayamadıkları için duydukları kavramları kendilerine göre yorumlarlar. Şimdi bu dönemle ilgili kavramları inceleyelim.

Sihirli Düşünce

Az gelişmiş bilince karşın çok fazla gelişmiş hayal gücünün sonucunda ortaya çıkan düşünce şeklidir. Çocuklar kavramları ve çevrelerinde gelişen olayları bu düşünce biçimine bağlı olarak gerçek ötesi olarak düşünürler.

Arda ıspanak yediği zaman Temel Reis gibi güçleneceğini düşünmektedir.

Sembolik Oyun

Çocuğun gerçek bir nesne ya da kişi yerine başka bir şeyi bunların yerine kullanması yoluyla gerçekleştirdiği oyunlardır.

Kpss eğitim bilimleri sorularında -mış, -miş gibi yapmak varsa sembolik oyundur.

4 yaşındaki Murat süpürgeyi at gibi kullanarak oyun oynamaktadır.

Animizm (Canlandırmacılık)

Kısaca çocukların canlı ve cansı ayırımı yapamamasıdır. Buna bağlı olarak çocuklar cansız bir nesneyi canlıymış gibi, bazen de canlı bir varlığı cansızmış gibi değerlendirip buna göre davranabilirler.

Oyuncak bebeğini yere düşüren Fatma hemen bebeğini kaldırır ve ondan özür diler.

Benmerkezcilik (Benmerkezci Düşünme)

İşlem öncesi dönem ve soyut işlem döneminde görülür. Benmerkezci bir çocukta düşünme katıdır ve dış görünüşe göre karar verir. Olayları hiçbir zaman başkalarının bakış açısında ele almazlar. Yani perspektif alamazlar.

Benmerkezcilik, çocuğun sadece kendisinin gördüğü, duyduğu, bildiği şeyleri herkesin duyup bildiğini zannetmesidir. Çocuk bir şeyden hoşlanıyorsa herkesin bundan hoşlandığını, bir şeyden hoşlanmıyorsa kimsenin bundan hoşlanmadığını zanneder.

Televizyonda çizgi film izleyen Mehmet, amcasıyla telefonla konuşurken ”çizgi filmdeki kedi çok yaramaz değil mi?” diye sorar. Amcasının da çizgi filmi gördüğünü zanneder.

Muzlu sütü hiç sevmeyen Ahmet, arkadaşının muzlu sütü içtiğini görünce çok şaşırır.

Benmerkezcilik etkisinde olan bir çocuk, çevresindeki herkesin ve her şeyin sadece kendisi için var olduğunu zanneder. Ayrıca işlem öncesi dönem içinde yer alan bu çocuklar, her durumu sadece kendi bakış açılarından ele alır.

Babası ile annesi ayrılıp babası evi terk ettikten sonra gece altını ıslatan, okulda devamlı ağlayan Azra, uslu bir çocuk olmadığı için babasının evden ayrıldığını ve annesinin de onu terk etmesinden korktuğunu söyler.

Monolog

Özellikle çocuğun tek başına oynarken, yapacaklarını kendi kendine mırıldanması şeklinde tanımlanabilir. Çocuklar tek başlarına kaldıklarında kendi kendilerine monolog tarzı konuşmalar görülür.

Dışarıya çıkmaya hazırlanan Burak, ayakkabılarını bağlarken ”Top oynayacağım, sonra parka gideceğim, sonra dondurma alacağım, sonra bir daha parka gideceğim…” şeklinde kendi kendine konuşmaktadır.

Monolog yapan çocuklar bir araya gelip, hepsi aynı anda farklı şeylerden bahsederek konuşurlarsa toplu monolog olur.

Kişilerin Sürekliliği

Çocuğun, dış görünümündeki değişiklik ya da benzerlik ne olursa olsun, kişiyi diğerlerinden ayırt edebilmesidir.

Her gördüğüm bıyıklı babam değildir demesi.

Paralel Oyun

Çocuklar bir arada oynuyormuş gibi gözükseler de aslında hepsi kendi bireysel oyunlarını oynarlar. Herkes kendini takımın kaptanı ya da başkan kabul eder.

İşaretsel İşlev

Çocuğun şu anda var olmayan nesneleri ya da görmediği nesneleri kavramları kullanabilmesidir.

Görmediği elmanın resmini çizebilme gibi.

2) Sezgisel İşlemler Dönemi (5-6 Yaş)

Bu dönemle birlikte sezgiler ön plandadır. Çocuklar bazı basit problemleri çözerler ancak nasıl çözdün sorusuna açıklama yapamazlar. ”Oldu işte…” , ”Yaptım işte…” gibi ifadeleri mevcuttur.

Henüz mantıksal düşünme söz konusu değildir. Yarı mantıklı dönem de denilebilir.

Ahmet balkondan sarkmaması gerektiğini bilmektedir. Ancak düştüğünde ne olacağını tam olarak bilmemektedir.

İşlem öncesi dönem 2. kısmını oluşturan sezgisel işlemler döneminde ortaya çıkan kavramları inceleyelim.

Odaktan Uzaklaşamama (Odaklaşma – Merkeziyetçilik)

Nesnelerin ve olayların görünüşlerine odaklanan çocukları ifade etmektedir. Odaklaşma birden fazla özelliğe sahip bir şeyin tek bir özelliğinin gözetilebilmesidir. Bir etkinlik içinde sadece tek bir ana (genelde etkinliğin sonuna) odaklanırlar.

Muzlu süt içerken çizgi film izleyen Berat, çizgi filme odaklanırken sütü içine çekmemektedir. Reklam girdiğinde tekrar sütü çekmektedir ve tekrar süte odaklanmaktadır. Reklam bittiğinde süt içmeyi kesip tekrar çizgi filme odaklanır.

Odaktan uzaklaşamama sorunu yaşayan çocuklarda aşağıdaki etikler de gözükür:

Tersine Çevirme: Fatma, Ayşe’nin kardeşi kim? diye sorulduğunda Ahmet diye cevap verir. Ahmet’in kardeşi var mı diye sorulduğunda ise ”Hayır, yok.” Diye cevap verir. Dolayısıyla tersine çevirememe sorunu vardır.
Korunumu Kazanma: 5 dilime ayrılan karpuzu 3 dilime ayrılan karpuzdan daha fazla gören bir çocuk korunumu kazanamamış demektir.

Sınıf Kapsama Özelliği: Alt sınıflardaki nesnelerin üst sınıflara dahil olmasının anlaşılabilmesidir. Bir bakıma parça – bütün ilişkisini kavrayabilmedir. İşlem öncesi dönem içinde yer alan çocuklar bu özelliği kazanamazlar. Yediği muzun bir meyve olduğunu kabul eden bir çocuğun şeftali, kiraz gibi yiyecekleri meyve olarak kabul edememesi sınıf kapsama özelliğinin kazanılmamasına işarettir.

Özelden Özele Akıl Yürütme

Özel bir durumdan başka bir özel duruma genelleme yapmadan akıl yürütmeye özelden özele akıl yürütme denir.

Bir şeyle başka bir şeyi eşleştirebilmek ve diğer durumları görememek, anlayamamaktır.

Her sabah kahvaltıda yumurta yiyen bir çocuk o günün sabahında sofrada yumurta görmeyince kahvaltı yapmadığını söylemiştir. Yumurtayı kahvaltıyla eşleştirmiş ancak diğer kahvaltı malzemelerini kahvaltı ürünü olarak görememiştir.

Evde yaşayan kedi köpek gibi hayvanların evcil hayvan olduğunu duyan Elif, daha önceden evde fare gördüğü için farenin de evcil hayvan olduğunu düşünür.

Tek Yönlü Sınıflama

Tek bir özelliğe dayanarak ayırmak, gruplamaktır.

Legoları sadece renklerine göre ayırabilen, ya da sadece şekillerine göre ayırabilen bir çocukta tek yönlü sınıflama mevcuttur. Çünkü bu çocuklar legoları şekillerine ve renklerine göre aynı anda ayıramaz.

Özdeşlik

Çocuk bir nesnenin doğası değişmeden görüntüsünün değişebileceğini anlıyorsa özdeşlik becerisi kazanmış demektir. İşlem öncesi dönem içinde gözlenmektedir.

Suyu bir kaptan başka bir kaba aktardığımızda, su aktarılan kabın şeklini alır ancak su halen aynı sudur. Eğer çocuk bunu biliyorsa özdeşlik kazanmış demektir.

Yapaycılık (Artifikalizm)

Çocuk doğa olaylarının başka bir güç tarafından yapıldığını düşünür.

Rüzgarın nasıl oluştuğu sorulan bir çocuk, ağaçların kollarını sallayarak bunu oluşturduğunu düşünür. Çünkü eliyle yüzüne hareket ettiğinde hafif bir rüzgar olur. Peki denizde? diye sorulduğunda karadan geldiğini ya da bu sefer dalgaların rüzgarı oluşturduğunu söylemesi yapaycılıktır.

Kpss eğitim bilimleri gelişim psikoloji Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri içinde yer alan işlem öncesi dönem konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki gelişim psikolojisi konusu yine Piaget’in bilişsel gelişim dönemleri içinde 3. sırada yer alan Somut İşlemler Dönemi olacaktır.

Bu yazı İşlem Öncesi Dönem ilk olarak şurada görüldü: .

]]>